Ιστορικό κέντρο (Χώρα), Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου και Σπήλαιο της Αποκάλυψης στην Πάτμο

Πάτμος. Το νησί της Αποκαλύψεως, η Ιερουσαλήμ του Αιγαίου, το νησί όπου ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος έγραψε το βιβλίο της Αποκάλυψης, είναι ένας από τους πιο κοσμοπολίτικους προορισμούς της Ελλάδας. Η μεσαιωνική πόλη της Χώρας, με το Καστρομονάστηρο του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, τα γραφικά και πολυδαίδαλα σοκάκια και αρχοντικά σπίτια που περιβάλλουν την Μονή, καθώς και η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των οικισμών προσφέρουν στους επισκέπτες της την μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουν έναν κόσμο αλλοτινό και σύγχρονο συνάμα, που συνδυάζει την ηρεμία με το ανεπιτήδευτο κοσμοπολίτικο στοιχείο και τον πολιτισμό.

Το ελληνικό κράτος, το 1981 ανακήρυξε την Πάτμο ως «Ιερά Νήσο», ενώ η Unesco το 1999 κατέταξε την Χώρα της Πάτμου, το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και το Σπήλαιο της Αποκαλύψεως στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Παράλληλα, η Πάτμος ανήκει στο δίκτυο COESIMA, ως ένας από τούς επτά σημαντικότερους τόπους προσκυνήματος στην Ευρώπη. Πρωτεύουσα του νησιού με 541 μόνιμους κατοίκους, η Χώρα που βρίσκεται στο νότιο κεντρικό τμήμα της Πάτμου σε απόσταση 4χλμ. από το λιμάνι της Σκάλας και είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος οικισμός του νησιού.

Η αναλλοίωτη ομορφιά ανά τους αιώνες της Πάτμου, σύμφωνα με το Δήμο Πάτμου, ήταν εκείνη που οδήγησε την Unesco το 1999 να εντάξει το ιστορικό κέντρο της Χώρας, τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και το Σπήλαιο της Αποκαλύψεως, στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της. Κτισμένη κάτω από τα τείχη της οχυρωμένης βυζαντινής Μονής τού Αγίου Ιωάννη τού Θεολόγου, την οποίαν και περιστοιχίζει, έχει κρατήσει μέχρι σήμερα τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του μεσαιωνικού οικισμού από τον οποίον προήλθε: στενά, δαιδαλώδη σοκάκια με μέγιστο πλάτος 1,5μ., μεγαλοπρεπή αρχοντικά και ταπεινά σπίτια που εφάπτονται το ένα με το άλλο, ψηλοί αυλότοιχοι και επίπεδες στέγες που δημιουργούν έναν υπέργειο δρόμο. Λιτές γραμμές και εκτυφλωτικό άσπρο, που κρύβουν προσεγμένους εσωτερικούς χώρους και πολύχρωμες, ανθισμένες αυλές.

Ολόκληρη η Χώρα να αποτελεί αξιοθέατο, με μικρότερα κοσμήματα που αξίζει κανείς να ανακαλύψει, όπως οι δυο πλατείες της, της Αγίας Λεσβίας (Αγιά Λεβιάς) και του Δημαρχείου (Λόζας), με το σπίτι του συνιδρυτή της Φιλικής Εταιρείας, Εμμανουήλ Ξάνθου, οι εκκλησίες της (51 συνολικά, ανάμεσά τους η Μεγάλη Παναγιά του 1783, η περιτοιχισμένη Υπαπαντή του 1600, η Παναγία Διασώζουσα του 1559, ο Αγιος Δημήτριος του 15ου αιώνα, οι Άγιοι Απόστολοι του 1603, ο Αγιος Νικόλαος Αλωνάρης του 1816) και τα αρχοντικά της (Αλεξάκη, Βάλβη, Γαζή, Δώριζα, Καλλιγά, Μαλανδράκη, Νικολαΐδη, Σημαντήρη , Παγκώστα, Παλαιολόγου, Σοφολιού, Σύφαντου, Φούντου), ασχέτως αν σήμερα πολλά από αυτά ανήκουν πλέον σε νέους ιδιοκτήτες.

Ιερό Σπήλαιο της Αποκάλυψης

Τοποθετημένο στο λόφο μεταξύ της Σκάλας και της Χώρας, το Ιερό Σπήλαιο της Αποκάλυψης είναι ένα από τα σημεία αναφοράς όχι μόνο της Πάτμου, αλλά του χριστιανισμού παγκοσμίως. Το σπήλαιο αυτό αποτέλεσε το καταφύγιο του αγαπημένου Μαθητή του Ιησού Ιωάννη το 95 μ.Χ. , όταν ο αυτοκράτορας Δομητιανός τον εξόρισε στην Πάτμο, τιμωρώντας τον για την κήρυξη του λόγου του Θεού στην Έφεσο.

Όπως καταθέτει όμως ο ίδιος ο Ιωάννης, δεν φτάνει στην Πάτμο ως ένας εξόριστος ηττημένος ή ένας πολιτικός κρατούμενος σε καιρούς χαλεπούς, αλλά ως εξόριστος «εν πνευματική αποστολή», συνεχίζοντας να μεταλαμπαδεύει το Λόγο και την Ουσία του Θεού. Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, κατά τη διάρκεια της διαμονής του Ιωάννη στο σπήλαιο, σκίστηκε ο βράχος, και μέσα από τρεις μικρότερες σχισμές, που συμβολίζουν την Αγία Τριάδα, ακούστηκε η φωνή του Θεού, που υπαγόρεψε στον Ιωάννη το Ιερό Βιβλίο της Αποκάλυψης. Ενδέχεται στο ίδιο μέρος να πραγματοποιήθηκε και η συγγραφή του 4ου κατά Ιωάννη Ευαγγελίου.

Από τον 17ο αιώνα ενσωματώθηκε δίπλα στο ιερό σπήλαιο ο ναός της Αγίας Άννας, ο οποίος χτίστηκε από τον Όσιο Χριστόδουλο ως αφιέρωμα προς τη μητέρα της Θεοτόκου και την μητέρα του ίδιου του Οσίου που ονομαζόταν Άννα και της μητέρας του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού. Δεξιά του ναού βρίσκεται το Ιερό Σπήλαιο της Αποκάλυψης, όπου μέσα σε αυτό βρίσκεται ο ιερός ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Το Σπήλαιο αποτελεί μέρος ενός ενιαίου συγκροτήματος εκκλησιών και άλλων κτισμάτων (αποθήκες, κελιά, παρεκκλήσια) με το όνομα Αποκάλυψη. Το 1999 κηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO μαζί με την Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (CNN Greece).

Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου

Η Ιερή μονή της Πάτμου Ιδρύθηκε από τον Όσιο Χριστόδουλο. Κατά την περίοδο της Αραβοκρατίας, η Πάτμος είναι σχεδόν έρημη. Ένας προικισμένος και και μορφωμένος μοναχός ο Χριστόδουλος ο Λατρινός, το 1088 ζητάει και του παραχωρείται όλο το νησί, από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ τον Κομνηνό, για να ιδρύσει μοναστήρι προς τιμή του Ευαγγελιστή. Ο Χριστόδουλος μένει στην Πάτμο μέχρι το 1118 μέχρι που επιδρομές Αράβων πειρατών τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει το νησί. Το όραμα του όμως συνεχίζει να εμπνέει φωτισμένους μοναχούς που συνεχίζουν το έργο του στους επόμενους αιώνες.Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει μια καταπληκτική ανάπτυξη της Πάτμου χάρη στην ακτινοβολία του Μοναστηριού, που τις βάσεις του θεμελίωσε υποδειγματικά ο μετέπειτα όσιος της ορθοδοξίας, Χριστόδουλος. Η ίδρυση της μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, σήμανε την γένεση ενός πολιτιστικού - πνευματικού - θρησκευτικού κέντρου, που αποτελεί σημείο αναφοράς για όλο τον Χριστιανικό κόσμο.

Xτισμένη στην κορυφή βουνού η Μονή εκεί που γύρω της χτίστηκε η σημερινή χώρα, δεσπόζει σε όλο το νησί, Αρχαιολογικά ευρύματα μαρτυρούν ότι χτίστηκε στη θέση αρχαίου ναού της Aρτέμιδος και παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η μονή περιβάλλεται από ακανόνιστο ορθογώνιο αμυντικό περίβολο που χρονολογείται από του τέλους του 11ου αιώνα μέχρι τον 17ο. Aπό τη βυζαντινή περίοδο διατηρούνται το Kαθολικό, η Tράπεζα, η Eστία και τα κελλιά.

Δεν είναι βέβαιη η χρονολόγηση των βοηθητικών χώρων, όπως το Mαγκιπείον, το Mυλωνείον, το Δοχείον, το Ωρείον κλπ.Tο καθολικό ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του απλού τετρακιόνιου με νάρθηκα και εξωνάρθηκα και είναι είναι διακοσμημένο με αξιόλογες τοιχογραφίες από τις οποίες το τελευταίο στρώμα τοποθετείται στις αρχές του 16ου αιώνα.Tο παρεκκλήσι της Παναγίας, ορθογώνιας κάτοψης, στη νότια πλευρά του καθολικού, είναι κατάκοσμο από σημαντικές τοιχογραφίες οι οποίες χρονολογούνται στα τελευταία χρόνια του 12ου αιώνα. N.Δ του καθολικού βρίσκεται το παρεκκλήσι του οσίου Xριστοδούλου, με τυφλό τρούλο, όπου βρίσκεται και η σαρκοφάγος με το σκήνωμά του, και χρονολογείται στις αρχές του 17ου αιώνα.H Tράπεζα, στη B.A. γωνία του καθολικού είναι ορθογώνια σε κάτοψη, με θολωτή στέγαση, τρούλο, είναι διακοσμημένη με φημισμένες τοιχογραφίες. Διατηρούνται τα μαρμάρινα τραπέζια φαγητού των μοναχών (www.patmosislandinfo.gr).

Εικονική περιήγηση στο μοναστήρι της Αποκάλυψης στην Πάτμο

ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ (Πηγή: Google Arts & Culture)

ΦΩΤΟΘΗΚΗ:

http://whc.unesco.org/en/list/942/gallery/

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh2560.jsp?obj_id=1489

Πάτμος & Τέχνες...

• Ποίημα του Φρήντριχ Χαίλντερλιν

Μετάφραση: Στέλλα Γ. Νικολούδη

Πάτμος  (απόσπασμα)

     [...]

Κι ωστόσο ο ναύτης γνωρίζει τα νησιά.

Κι όταν άκουσα

Πως ένα απ' τα κοντινά

Ήταν η Πάτμος,

Πολύ επόθησα

Εκεί να κατεβώ και

Να πλησιάσω τη σκοτεινή σπηλιά.

Καθόσον μεγαλοπρεπώς, όπως η Κύπρος,

Η πλούσια σε πηγές

Ή κάποιο από τ' άλλα νησιά,

Δεν κατοικεί η Πάτμος,

Αλλά είναι φιλόξενη

Στο σπίτι της το φτωχικότερο

Ωστόσο

Κι όταν από ναυάγιο ή θρηνώντας

Για την πατρίδα του

ή Για το φίλο που ξεμάκρυνε

Κάποιος την πλησιάσει απ' τους ξένους,

Ευχάριστα το ακούει, και τα παιδιά της 

Οι φωνές του διάπυρου άλσους,

Κι εκεί όπου πέφτει η άμμος, και σχίζεται

Η επιφάνεια του αγρού, οι ήχοι

Τον ακούν και μια ηχώ αγάπης

Αντιλαλεί τους θρήνους του ανδρός. Έτσι εφρόντισε

Κάποτε τον αγαπημένο του Θεού (Scholeio.com)

• Ποίημα του Holdelrin, Πάτμος

"Ο κύριος της θυέλλης αγαπούσε την απλότητα του μαθητή και ο προσεκτικός άνδρας

είδε με ακρίβεια την όψη του Θεού,

όταν κατά το μυστήριο της αμπέλου, αυτοί

εκάθισαν μαζί την ώρα του Δείπνου,

και στη μεγάλη του ψυχή, με ήρεμο προαίσθημα το θάνατο

ο Κύριος επρόφερε και την εσχάτη αγάπη, γιατί ποτέ

δεν κουραζότανε να βρίσκει λόγια

να μιλήσει για την καλοσύνη και να πραϋνει,

όταν την έβλεπε, την οργή του κόσμου" (alypiasxwra.blogspot.gr)

Διαδικτυακές Πηγές

• CNN Greece http://www.cnn.gr/travel/ellada/story/797/patmos-olokliro-to-nisi-ena-moyseio
• Πάτμος Νήσος info.gr http://www.patmosislandinfo.gr/apocalypse/monastery/
• Google Arts & Culture  https://www.google.com/culturalinstitute/beta/streetview/monastery-of-st-john-the-theologian-patmos-greece/KgE9q38ji4B5JA?sv_h=335.6378601760236&sv_p=-16.108203614294354&sv_pid=epwzrF6EQ7QYOS-I65CIwQ&sv_lid=4457151413987463554&sv_lng=26.548207390994435&sv_lat=37.30927658593171&sv_z=0.15812919624189148
• Unesco World Heritage Centre http://whc.unesco.org/en/list/942/gallery/
• Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού http://odysseus.culture.gr/h/2/gh2560.jsp?obj_id=1489
• Ποίημα - Scholeio.com  http://scholeio.blogspot.gr/2014/01/blog-post_11.html
• Ποίημα http://alypiasxwra.blogspot.gr/2013/10/blog-post.html